Roger Ackroyd Cinayeti – Gerçek Katil 5

Bu hayallere karşı biz de şöyle bir alternatif geliştirebiliriz pekala: Ackroyd, bıçağı uzaktan fırlatan bir aygıt icat ederek intihar etmiştir. Ya da, diktafon uzaktan kumanda ile çalıştırılmıştı da diyebiliriz. Ve bütün bunları, tıpkı Poirot’nun yaptığı gibi, ciddi ciddi anlatabiliriz. Onun çılgınlığıyla, delice teorileriyle yarışacak bir çok abuk sabuk teori üretmek her zaman mümkündür.

Ama biz bunu yapmayacak ve kitabın mantığı içinde kalarak, metnin söylemediği hiçbir şeyi kaale almadan, yani sadece kitapta yazılanlara dayanarak kendi katilimizi açıklayacağız. Ve, kitaptaki her şeyin, ama herşeyin, sadece bu kişiyi katil gösterdiğini kanıtlayacağız. Herşey kesin olacak ve her türlü delice ya da romantik çözümler bizden uzak kalacak.

O halde soruyoruz: Roger Ackroyd‘u kim öldürdü?

Şu ana kadar elimizde iki aday mevcut. İki muhtemel katil. Biri kitabın açıkladığı katil, Doktor Sheppard, diğeri ise, Poirot’nun çözümüne kadar kitabın eşit derecede suçladığı Ralph Paton’dur. Her iki adayın avantajları ve dezavantajları vardır.

Doktorun avantajı romanın kendisinden gelir: O anlatıcıdır. Yani en şüphelenilmeyecek kişidir. Zaten onun katil olduğunuın açıklanması bir çok okuyucuda (buna ben de dahilim) sürpriz etkisi yaratmıştır. Dolayısıyla katil olmaya en elverişli kişilik, Poirot’dan sonra odur. Buna karşın dezavantajları daha fazladır: Bir katil psikolojisine pek sahip değildir. Gerekçeleri inandırıcı değildir. Fizik olarak cinayet işlemeye yatkın değildir. Soruşturma öncesiyle sonrasındaki davranışları tuhaftır.

Ralph Paton’da ise durum terstir. Uygun katil profiline sahiptir. Cinayet gerekçesi sağlamdır. Ve tam cinayet saatinde cinayet mahallindedir. Ne var ki, romanın en başından beri en olası katil olarak görünen Paton’un suçlanmasıyla sonuçlanacak bir çözüm, okuyucular açısından tam bir hayal kırıklığı olacaktır.

İşte bu yüzden, gerçek katilin bu iki zanlının avantajlarını birleştiren ama dezavantajlarına sahip olmayan biri olması gerekir. Sağlam bir cinayet gerekçesine, uygun bir psikolojiye ve fizik olarak bıçağı Acroyd’a saplayacak güce sahip olan bu kişi, okuru en az Doktor Sheppard kadar şaşırtabilmelidir. Ve tıpkı, Poirot’nun dediği gibi, tüm olgular bizi tartışılmaz bir biçimde aynı kişiye götürmelidir.

Önce şuna karar vermeliyiz. Bu cinayet, Bayan Ferrars’ın intiharı ve dolayısıyla ona yapılan şantajla ilgili midir, değil midir? Bayan Ferrars’ın mektubu kaybolduğuna göre, bizce de cinayet Ackroyd’un intihar eden sevgilisiyle ilgilidir. Yani cinayet nedeni, şantajı açıklayan mektubu ortadan kaldırmaktır.

Öyleyse, katil Ferrars’ların yakınındaki biridir. Daha genel bir ifadeyle, köyde yaşayan biridir. Böylece Charles Kent ve Binbaşı Blunt gibi kişiler, şüpheliler listesinden silinmiş olurlar.

Katilin kişilk yapısını dikkate alırsak, onun Dr. Sheppard’ın tam zıddı olduğunu kesinlikle söyleyebiliriz. Yani, çabuk düşünüp karar verebilen, soğukkanlı, acımasız ve kendinden emin biridir. Bu durumda, şüpheliler listemizden Flora ve annesi ile Sekreter Raymond gibi kişiler hemen elenirler. Buna karşılık, Blunt’ın avcı ve maceracı olması, onu bu profile yaklaştırsa da daha önce onu elediğimizden artık zanlılarımız arasında yer almayacaktır.

Sheppard’ın katilliğini reddettiğimize göre, katilin dışardan gelen biri olduğu açıktır. Ackroyd’un o gece odasına     kabul ettiği ve pencere önünde ayak izleri olan kişi bahçeden gelmiştir. Evden herhangi biri pencereden odaya girmeye kalkışsa, bu Ackroyd’u kuşkulandırabilirdi. Bu durumda şu sonuç ortaya çıkar: Katil onun evinde oturan biri değildir. Ama güvenebileceği ya da kendisine saldırmayacağını düşündüğü biridir.

Sheppard’ın suçsuzluğu varsayımı altında, Ackroyd’un saat dokuzda yaşıyor olması gerekir. Diktafon varsayımı da ortadan kalktığına göre, tanıkların duyduğu sesler de dikkate alınırsa cinayetin bir hayli geç saatlerde, muhtemelen dokuz buçuk civarında işlendiği söylenebilir.

Şimdi en önemli kısma geliyoruz. Katil, Bayan Ferrars’ın kocasını zehirlediğini bilen biridir. Poirot’a göre, Bay Ferrars’ı tedavi eden doktordan başka hiç kimsenin adamın neden öldüğünü kesin olarak bilmesi imkansızdır. Dr. Sheppard, konumu itibariyle bu bakımdan çok iyi bir yerdedir. Ancak köyde bu bilgiye sahip olabilme imkanına sahip başka insanlar da vardır.

Burada en önemli soru şudur: Katil, Bayan Ferrars’ın Ackroyd’a bir mektup gönderdiğini nerden bilmektedir? Katilin Bayan Ferrars’dan kendine bir tehdit yöneldiğini bilmemesi durumunda, cinayetini uzun uzadıya planlamasının gerekçesi ortadan kalkar. Dr. Sheppard, bunun içine doğduğunu söylemekte, ama bilmemektedir.

Katil ise fazladan şu bilgiye de sahiptir: Bayan Ferrars’ın sadece bir tek mektup yazdığı ve onu da Ackroyd’a gönderdiği gerçeği. Eğer polise de bir mektup yollamış olsaydı  -ki mantıken mümkündür- cinayet işlemenin bir anlamı kalmayacaktı. Poirot’nun yürüttüğü mantığın en önemli boşluğu buradadır. Sheppard’ın, mektubun yazıldığına dair bir bilgisi olmadığı gibi, ikinci bir mektubun yazılıp yazılmadığından hiç haberi yoktur.

Ackroyd’u öldürmenin bir anlamı olabilmesi için, Bayan Ferrars’ın tek bir mektup göndermiş (ve örneğin polise haber vermemiş) olması gerekir. Bu yaşamsal bilgiyi elinde bulunduran kişi katildir.

Son olarak, açıklamanın bir sürpriz içermesi konusuna değinmek gerekir. Polisiye roman kuralları gereğince, katilin kimliği açıklandığında okuyucu şaşırmalıdır demiştik. Yani, kimsenin kuşkulanmadığı birisini bulmamız gerekiyor. Bu kitaptaki kişilerden çok azı bu konumda bulunmaktadır. Sheppard, uzun uzun anlattığımız üzere, sürpriz etkisi yaratma bakımından birinci sıradadır. Ondan sonra gelen kişi ise…. Hercule Poirot’dur.

Bu varsayım olanaksız değildir. Ama gerçekleşme ihtimali çok düşüktür. En başta, Poirot’nun hiçbir cinayet gerekçesi yoktur. Müfettiş Raglan ve diğer polisler ise, Ackroyd cinayetini tasarlayıp uygulayan katilin kurnazlığının düzeyine çıkamayacak kadar silik kişiliklerdir. Bununla birlikte, katilin, resmi soruşturmacı olmasa da soruşturmaya yakından karışmış biri olduğunu varsayabiliriz.

Şimdi, yukarda sıraladığımız çok açık gerçekleri özetleyelim:
1. Katil, kesinlikle kitapta bulunan, ama kimsenin kuşkulanmadığı biridir.
2. Katil, büyük bir irade gücüne sahip olan, o gece Ackroydlarda bulunmadığı halde, dolaptaki hançeri almaya gidebilen ve sonra da Ackroyd’un penceresini tıklatabilen biridir. Köyde olup bitenler hakkında son derece bilgi sahibi, örneğin ilişkiler ağı sayesinde Ferrars ve karısı hakkında herşeyi bilen, üstelik onların mektuplarını izleyen biridir.

Yani, Caroline Sheppard!…

İlk itiraz, Caroline’nin Bayan Ferrars’a şantaj yapan kişi olmasının neredeyse imkansızlığıdır. Biz de zaten Caroline’nin şantaj yaptığını iddia etmiyoruz. Burada bakış açımızı değiştirmeli ve şantaj yapan kişiyle cinayet işleyen kişinin ayrı ayrı insanlar olabileceği ihtimalini dikkate aşmalıyız. Kitapta, şantajcı ile katilin tek ve aynı kişi olduğuna dair en ufak bir emare yoktur. Dr. Sheppard, Bayan Ferrars’a şantaj yapmış bile olsa bu onun katil olduğunu ispatlamaz. Bu durum, romanda da Hercule Poirot tarafından birkaç kez düşünülmüş, ama sonradan bütün suç tek bir kişiye yıkılmıştır.

Bu cinayet, katilin doğrudan kendi çıkarını düşünerek değil, başkasını korumak için işlediği bir cinayettir. Yani, Caroline Sheppard, şantajcı olan kardeşini korumak için Roger Ackroyd‘u öldürmüştür.

Elimizdeki metinde ısrarla tekrarlanan bir durum vardır: Caroline Sheppard’ın, köyde olup biten her şeyi bildiği gerçeği.  Bu koşullarda, Caroline, Bay Ferrars’ın neden öldüğünü ve kardeşinin adamın dul karısına şantaj yaptığını bilmektedir. Soruşturma boyunca tüm bilgilere sahip olan, tüm geliş gidişleri izleyen bu kadın, kardeşinin bir yıldır Bayan Ferrars’ı düzenli olarak gördüğünü ve ona şantaj yaptığını nasıl bilmez? Ve kardeşinin Poirot’ya göre borsada  para kaybetmesine nasıl şaşırmaz?

Dahası, Sheppard’ın Ackroyd’un ölümünün tüm ayrıntılarını, bütün gün onu gözleyen ve her hareketine dikkat eden kız kardeşinin haberi olmadan planladığına inanmak da imkansızdır.

Caroline, Bayan Ferrars’ın aşçısıyla görüşen sütçüden öğrendiği, tek bir mektup gönderildiği bilgisi cinayetin işlenme gerekçesidir. Sheppard’ın bile hiçbir zaman bilmediği bu bilgiyi elinde tutan kişinin ancak katil olabileceğini daha önce ısrarla belirtmiştik.

Caroline, ilk başlarda belli belirsiz de olsa Ackroyd’u öldürme fikrine kapılmış olabilir. Kardeşinin bu işi yapacak karaktare sahip olmadığı gerçeğini kabullenmesi, onun cinayete karar verdiği andır. O akşam, Dr Sheppard’ı izlemiş, ya da Fernly park çevresinde gezintiye çıkmış olması da kuvvetle muhtemeldir. Evin dışına gizlenerek, kardeşiyle Ackroyd arasında geçen konuşmayı dinlemiştir.

Metinde bizi destekleyen bu çok önemli pasaj, nedense Poirot’nun dikkatinden kaçmıştır. Ackroyd, izlendiğini söylerken, ima ettiği şey Caroline’nin varlığıdır. Dr. Sheppard değil. Ne de olsa, insan karşısında duran bir kişi tarafından izlendiğini hissetmez….

Sheppard, son sayfalarda yazdığı gibi, gerçekten de Ackroyd’u öldürmek istemiş olabilir. Hatta buna niyetlenmiş olması bile olasıdır. Bu amaçla yanında silah getirmiştir. Ama onu kullanmaya cesareti yoktur. Hem bu cinayetin kendisine fayda sağlamayacağına inandığından, hem de psikolojik yapısından gelen nedenlerle, Ackroyd’u öldürmekten vaz geçmesi kolay olur.

Ackroyd’un çalışma odasının yakınında bir yere saklanmış olan Caroline, kardeşinin karakter güçsüzlüğünden doğan bu başarısızlığını görür ve Sheppard çıktıktan sonra pencereyi tıklatır. Ackroyd, kuşkulanmadan camı açar ve kadını içeri alır. Kuşkulanmaz, çünkü kadın evin dışından gelmekte ve mektupta onun adı geçmemektedir.  Tam tersine, az önce öğrendiklerinin sersemletici etkisi içinde ve artık suçluyu da bildiğinden, onu kabul etmek için her türlü nedene sahiptir ve kendini öldürmeye geldiğini düşünmesi olanaksızdır.

Demek ki, ev sakinlerinden bazılarının Ackroyd’la konuştuğunu duydukları esrarengiz ziyaretçi ve Blunt’ın parkta farkettiği esrarengiz kadın Caroline’dır. Bu varsayım, herhalde otomatik olarak çalışan (ya çalışmazsa?) diktafon varsayımından çok daha basit ve tatminkardır.

Doktor eve döndükten sonra gelen telefon olayını biliyorsunuz. Gemi süvarisi, Doktor’a istediği bilgiyi verir. Ama, doktor bu telefonu Cinayet mahalline gitmek için bir bahane olarak kullanr.Olay mahalline gitmek ister çünkü, o evde kendisinin sorumlu olmadığı ama izlerini silmek ya da gerçeği keşfetmek istediği bir cinayet işlendiğini düşünmektedir. Doktor, cinayet işlendiğinden nasıl böylesine emin olabilir? Kendisi cinayeti işlemediğine göre, onda bu kanati oluşturan sebep nedir?

Burada üç varsayım ileri sürebiliriz. Birincisi, Doktor, Fernly Park’ta Caroline’i farkeder. Hatta bir süre onu arar. Bu da Poirot’nun takıldığı “küçük saat farkını” izah eder. İkincisi, Sheppard eve döndüğünde Caroline evde değildir. Eh, bu da Doktor’u bir hayli şaşırtır ve korkutur. Metin, bu tarz bir okumaya izin vermektedir. Örneğin, Doktor’un eve erken dönmesi Caroline’yi şaşırtmıştır. Ne var ki bu şaşırma, Doktor eve girdiği anda mı olmuştur yoksa örneğin 15 dakika sonra mı, orası belli değildir.

Ackroyd’un Sheppard’ı aramamasının onun öldüğüne bir işaret olduğunu daha önce yazmıştık. Gerçeği öğrenen Ackroyd’un sevgili Doktor arkadaşını derhal aramasından daha doğal ne olabilir? Ama aramamıştır. Ackroyd’un bu tuhaf sessizliği, Caroline’nin eve geç gelişiyle birleştiğinde, Dr. Sheppard’ın bundan ne anlam çıkaracağı açıktır.

Ve son varsayımımız: Sheppard Ackroyd’un öldüğünü bilmektedir. Çünkü, bunu ona kızkardeşi söylemiştir. Ancak iki kardesin birlikte hareket etmiş olmaları ihtimali çok düşüktür. Çünkü, metinde, iki kardeş arasında ortak bir sır olduğuna dair ima bile yoktur.

Bu metindeki temel gizem şudur: Sheppard ve kız kardeşi birbirlerine çok bağlıdırlar. Karşılıklı olarak birbirlerini korumaktadırlar. Kitabın içerdiği tuhaflıkları anlayabilmek, bu gerçeği kabul etmekle mümkün olabilir. Karşılıklı koruma onları daha da ileri götürür, buna başkalarını düşünerek işlenen çifte cinayet denebilir. Caroline kardeşini korumak için Ackroyd’u öldürür, o da kız kardeşini korumak için kendisini öldürür.

Bu önerme Poirot’nun çözümüne karşıttır. Çünkü ona karşı kurulmuştur. Ama en önemlisi, Sheppard’ın müsveddeleriyle çelişen hiçbir yanı yoktur. Şunu hatırlayalım ki, Sheppard bir kez bile kendisini cinayetle suçlamaz. Ackroyd’u öldürme niyeti olabilir ama, cinayet aklından bile geçmez. Çift anlamlı ifadeler, onun hep suçsuz olduğunu vurgular. Öte yandan, çift anlamlı ifadeler, Sheppard’ı katil yapacak biçimde de okunabilir. Örneğin, ” Çok geç kalmadan mektubu okuması için yalvararak ona bir yaşama şansı vermiş olmaktan memnunum.” cümlesi, Caroline katil olsa da geçerlidir, Sheppard katil olsa da.Bu çözüme yapılacak bir diğer ama önemli itiraz, Doktor’un son bölümde diktafon hakkında yazdıkları gösterilebilir. Doktor burada, diktafonu Ackroyd’un çalışma odasına nasıl koyduğunu ve daha sonra nasıl çantasın tıkıştırdığını anlatır. Neredeyse bir itirafa benzeyen bu satırlar bunaltıcı gibi dursa da, metnin ortaya koyduğu yapıdaki sorunların bütününden bağımsız olarak değerlendirilemez. Kesinlikle yalancı olan birinin sözlerinin hiçbir değeri yoktur.

O zaman diğer yazılanları niye doğru kabul ediyorsunuz sorusunu duyar gibiyim. Bu soruna daha önce değinmiş ve kitabın iki parçalı olduğundan söz etmiştik. İlk 20 bölüm, Poirot tarafından da okunmuş, ve oradaki olguların ve ifadelerin doğruluğu, bizzat dedektif tarafından test edilmiştir. Hatıra defteri, Poirot tarafından Sheppard’a geri verilirken, kalan kısımları yazması ve daha açık sözlü olması da istenir. Sheppard’ın biraz fazla açık sözlü davrandığı kesindir.

Caroline’i katil yapan varsayım, Poirot’nunkinden kat be kat üstündür. Basit ve anlaşılırdır. Buna anlaşılmaz bir diktafon hilesi sokuşturmaya, berjer koltuğun yerini değiştirmeye veya sahibi oradayken bir çift ayakkabı çalmak için hana gitmeye gerek yoktur. Bizim varsayımımıza göre, ayak izleri o gece evin çevresinde olduğunu hiçbir zaman gizlemeyen Paton tarafından bırakılmıştır. Öteki izler de muhtemelen Caroline’e aittir. Metinde “bir çok ayak izleri”nden söz edilmektedir. Bu da bizim varsayımızın metinle ne kadar tutarlıklık gösterdiğine bir başka kanıttır. Ama, Caroline’in ayak izi bırakmamaya dikkat etmiş olması da mümkündür.
Bizim varsayımımız, iğrenç bir para hikayesini bir aşk hikayesine dönüştürdüğü için de Poirot’nun uçuk varsayımından daha klastır.  Çünkü, Ackroyd ve Sheppard’ın çifte ölümüne götüren cinayet mekanizması, tamamen tutkulu bir aşka, birbirlerini korumak için öldürmek dahil herşeyi yapmaya hazır iki kardeşin aşkına dayanmaktadır.